Η ηθική της εξέγερσης

Posted on 15/01/2014 by Po

Αλμπέρ Καμύ «Ο επαναστατημένος άνθρωπος» Μετάφραση: Νίκη Καρακίτσου-Ντουζέ, Μαρία Κασαμπαλόγλου-Ρομπλέν, Εκδόσεις «Πατάκη» 2013, σελ. 490.

Του Θανάση Γιαλκέτση
στην Εφημερίδα των Συντακτών

Στον «Επαναστατημένο άνθρωπο» ο Καμί προσπαθεί να κατανοήσει και να ερμηνεύσει την τραγωδία της εποχής του. Η εποχή του Καμί είναι η «εποχή των ιδεολογιών» και ταυτόχρονα η εποχή του μηδενισμού. Ενα χαρακτηριστικό του μηδενισμού είναι η αδιαφορία για τη ζωή –και ιδιαίτερα για τη ζωή των άλλων-, ενώ και οι ιδεολογίες προβάλλουν επιχειρήματα που δικαιολογούν το έγκλημα. Στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα, εκατομμύρια ανθρώπινες υπάρξεις υποδουλώθηκαν κάτω από το λάβαρο της ελευθερίας ή εξοντώθηκαν στο όνομα της Ιστορίας και της Επανάστασης. Το ερώτημα που απασχολεί τον Καμί, και που εμφανίζεται σχεδόν σε κάθε σελίδα του «Επαναστατημένου ανθρώπου», είναι το πώς ο άνθρωπος που εξεγείρεται δίκαια εξοικειώνεται έπειτα με το έγκλημα και το γιατί οι επαναστάσεις κατέληξαν σε νέες δεσποτικές και τυραννικές εξουσίες. Προκειμένου να απαντήσει σε αυτό το ερώτημα, ο Καμί ερευνά όλες τις μορφές που πήρε η εξέγερση (μεταφυσική, ιστορική, καλλιτεχνική), καθώς και όλες τις παρεκκλίσεις τους.

Επισκοπεί έτσι την ιστορία της σκέψης και επανεξετάζει ιδέες, στοχαστές, ιστορικά γεγονότα, αναζητώντας τα κύρια υποδείγματα του εξεγερμένου ανθρώπου, από τον μυθικό Προμηθέα ώς τον Σαντ, από τον Σεν Ζιστ ώς τον Στίρνερ, από τον Νίτσε και τον Μαρξ ώς τον Μπακούνιν και τον Λένιν. Παραφράζοντας το καρτεσιανό Cogito ergo sum, ο Καμί διατυπώνει το «Επαναστατώ, άρα υπάρχουμε». Μόνο με την εξέγερση ο άνθρωπος μπορεί να αντιδράσει στο παράλογο και να δώσει ένα νόημα στην ύπαρξή του. Η εξέγερση βγάζει τα άτομα από την απομόνωσή τους, γεννάει επικοινωνία και αλληλεγγύη, συνδέει τους ανθρώπους στην πάλη για την υπεράσπιση της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της κοινής τους αξιοπρέπειας. Αλλά η εξέγερση μπορεί να παρεκκλίνει, οδηγώντας σε αποτελέσματα που την ακυρώνουν. Μπορεί να γίνει το άλλοθι για νέους τυράννους, να γεννήσει μια νέα σκλαβιά. Το κακό ξεκινάει από τη θεοποίηση της Ιστορίας, με την οποία οι κοσμικές ιδεολογίες αντικαθιστούν την παραδοσιακή θρησκεία.

Ο άνθρωπος που επιδιώκει να γίνει Θεός διεκδικεί αυθαίρετα το δικαίωμα ζωής ή θανάτου των άλλων. Αντιδρώντας στις φονικές καταχρήσεις της «επαναστατικής βίας» και του ολοκληρωτισμού, ο Καμί υπερασπίζεται την αξία της ανθρώπινης ζωής και της ελευθερίας. Στην ιδέα ότι το τίμημα για την εγκαθίδρυση του βασιλείου της ελευθερίας πρέπει να πληρωθεί με τη ζωή όσων θέλουν να διατηρηθεί η παλαιά κοινωνία, ο Καμί αντιτάσσει την ιδέα της εξέγερσης ως πάλης για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, για ένα κόσμο στον οποίο οι άνθρωποι δεν θα δολοφονούνται και δεν θα εξοντώνονται μαζικά, προκειμένου να επιτευχθούν πολιτικοί σκοποί.

Ο Καμί υπερασπίζεται την εξέγερση που ξέρει να σέβεται το όριο, το μέτρο, τον ηθικό κανόνα που ανακαλύπτει μέσα της και που, επομένως, από μηδενιστική εξέγερση γίνεται δημιουργική και από βίαιη γίνεται μη βίαιη. Οι επαναστάσεις προδίδουν το πνεύμα της εξέγερσης, γιατί στο όνομα του υπέρτατου Καλού, της μελλοντικής και μεσσιανικής ουτοπίας τους, υποτάσσουν τα μέσα στους σκοπούς, επιτρέπουν και δικαιολογούν κάθε βίαιη υπερβολή, αρνούνται την αξιοπρέπεια και την ομορφιά που είναι κοινές σε όλους τους ανθρώπους. Ο Καμί δεν υποστηρίζει ότι η θεωρία τού Μαρξ, αυτού του «προφήτη της δικαιοσύνης δίχως τρυφερότητα», οδηγεί λογικά και αναπόφευκτα στο σταλινικό καθεστώς. Υπογραμμίζει μάλιστα μια φράση του Μαρξ, η οποία «αρνείται για πάντα στους θριαμβευτές μαθητές του το μεγαλείο και τον ανθρωπισμό που του ανήκαν: «Ενας σκοπός που έχει ανάγκη από άδικα μέσα δεν είναι ένας δίκαιος σκοπός»».

Η έκδοση του «Επαναστατημένου ανθρώπου», το 1951, πυροδότησε μιαν από τις πιο ζωηρές θεωρητικο-πολιτικές πολεμικές της μεταπολεμικής περιόδου. Η πρόκληση και το «σκάνδαλο» έγκεινται στο γεγονός ότι ένας διανοούμενος της Αριστεράς, με αντιφασιστική δράση, όπως ο Καμί, σε μιαν εποχή που ο σταλινισμός βρίσκεται στο απόγειό του, καταγγέλλει χωρίς μισόλογα και χωρίς υποκρισίες τον αυταρχικό εκφυλισμό της ρωσικής επανάστασης και τα εγκλήματα του σοβιετικού κομμουνισμού. Κομμουνιστές, υπαρξιστές αλλά και σουρεαλιστές, δηλαδή σχεδόν όλοι όσοι κυριαρχούν στη γαλλική πνευματική σκηνή της εποχής, σπεύδουν να καταδικάσουν αυτό το βιβλίο, το οποίο αμφισβητεί ή επικρίνει τις διανοητικές πηγές της έμπνευσής τους, τις αρχές τους αλλά και τους τρόπους δράσης τους, μολονότι την ίδια στιγμή συνεχίζει να επικαλείται τις αξίες που και αυτοί θεωρούν θεμελιώδεις: την εξέγερση, την ελευθερία και τη δικαιοσύνη. Με το πέρασμα του χρόνου πολλοί μύθοι διαψεύστηκαν και πολλές ψευδαισθήσεις διαλύθηκαν. Οσοι ξαναδιαβάζουν σήμερα τον «Επαναστατημένο άνθρωπο» διαπιστώνουν ότι ο Καμί, που τότε πλήρωσε το τίμημα της διαφωνίας με την απομόνωση και τον εξοστρακισμό, είχε τελικά δίκιο απέναντι στους επικριτές του.[η υπογράμμιση δική μου]

__________________
http://roides.wordpress.com/

Αφιέρωμα στον γάλλο συγγραφέα Albert Camus. Σαν σήμερα, πεθαίνει το 1960 σε τροχαίο δυστύχημα στο Villeblevin (Γαλλία).

 LIFO (official) 

Αφιέρωμα στον γάλλο συγγραφέα Albert Camus.

lifo.gr

Σαν σήμερα, πεθαίνει το 1960 σε τροχαίο δυστύχημα στο Villeblevin (Γαλλία).

 "Εύθραυστος, φιλάσθενος, προσηλωμένος, θεληματικός, αισθησιακός, ονειροπόλος, κυνικός και θαρραλέος" (αυτοπροσδιορισμός του Albert Camus στην ηλικία των 29 ετών). Φωτ. Loomis Dean/Life Magazine. "'Ετρεφε από πολύ μικρός μία αγάπη για τα σώματα, για την ομορφιά τους που τον κάνει να γελά από ευτυχία στις παραλίες, για τη ζεστασιά τους που τον έλκυε αδιάλειπτα, χωρίς σαφή σκοπό, με τρόπο ζωώδες, όχι για να τα κατέχει, πράγμα που δεν ήξερε να κάνει, αλλά για να εισχωρεί απλά στην ακτινοβολία τους, να ακουμπάει στο πλευρό του φίλου, με ένα πλήρες αίσθημα εγκατάλειψης και εμπιστοσύνης, και σχεδόν να λυποθυμά όταν το χέρι μιας γυναίκας ακουμπούσε λίγο περισσότερο το δικό του μέσα στο συνωστισμό των τραμ" (απόσπασμα σε πρόχειρη μετάφραση από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του "Le Premier Homme" (Ο πρώτος 'Ανθρωπος), εκδ. Gallimard, 1994). "Αυτό που δεν τους άρεσε σ'αυτόν, ήταν ο Αλγερίνος" (Le Premier Homme, Ο Πρώτος 'Ανθρωπος). Το αυτοβιογραφικό αυτό μυθιστόρημα ήταν το τελευταίο που έγραψε ο Albert Camus πριν πεθάνει. Πάνω φωτογραφία δεξ. : Ο Albert Camus, σε ηλικία επτά ετών (στο κέντρο με τη μαύρη μπλούζα) στο χασάπικο του θείου του Gustave Acault στο Αλγέρι (1920). Ο θείος ήταν αναρχικός, βολταιρικός και πολύ μορφωμένος. Βοήθησε οικονομικά τον ανηψιό του, αλλά, το κυριότερο, του διέθεσε απλόχερα την πλούσια και εκλεκτική βιβλιοθήκη του. Φωτ. Rue Des Archives. Κάτω φωτ. αριστ. : Στο Λύκειο με την τάξη του (Αλγέρι, 1933). Τερματοφύλακας σε σχολική ποδοσφαιρική ομάδα στην Αλγερία. "Πραγματικά, τη λίγη ηθική που ξέρω, την έμαθα στα ποδοσφαιρικά γήπεδα και τις θεατρικές σκηνές, που θα παραμείνουν τα αληθινά μου πανεπιστήμια" (Albert Camus, Γιατί κάνω θέατρο ; 1959). To 1930, o Camus αρρώστησε από φυματίωση και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το ποδόσφαιρο. Με την ομάδα της εφημερίδας "Alger Républicain" τη μέρα που κυκλοφόρησε το πρώτο φύλλο της (1936). Ο Albert Camus είναι ο τρίτος από δεξιά. Simone Hié, η πρώτη γυναίκα του Albert Camus. Παντρεύτηκαν το 1934, αλλά ο γάμος τους κράτησε μόνο ένα χρόνο. "Μου έρχεται να παντρευτώ, να αυτοκτονήσω, ή να γίνω συνδρομητής στην L'Illustration. Μία απελπισμένη χειρονομία, εν ολίγοις..." (Λόγια του Mersault στο μυθιστόρημα La mort heureuse (Ο ευτυχισμένος θάνατος), εκδ. Gallimard). Με την Francine Faure, τη δεύτερη γυναίκα του. Παντρεύτηκαν το 1940. Με τα παιδιά του, Jean και Catherine Camus. Φωτ. Loomis Dean/Life Magazine. Με τη συντακτική ομάδα της εφημερίδας Combat το 1944. Στην πάνω φωτογραφία, διακρίνεται ο γάλλος συγγραφέας και μετέπειτα υπουργός Πολιτισμού André Malraux (με το μπερέ). Με τον Picasso και τον Sartre μεταξύ άλλων διανοουμένων και καλλιτεχνών σε μία φωτογραφία (πιθανόν) του Brassai. Δεξίωση στη Στοκχόλμη για την απονομή του Βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας (1957). Στοκχόλμη, συνέντευξη τύπου.

'Ενα ταξίδι του Albert Camus στη Λέσβο, όπως το διηγήθηκε η Λητώ Κατακουζηνού. Αναδημοσίευση από το άρθρο του Αντώνη Χιώτη στο σάιτ Σίγρι - Λέσβος. Η φωτογραφία δεξιά, είναι από διακοπές στην Ελλάδα του Albert Camus με τον φίλο του Michel Gallimard, τον ανηψιό του Gaston Gallimard, ιδρυτή του φημισμένου γαλλικού εκδοτικού οίκου Gallimard. Ο Michel Gallimard διηύθηνε στα πλαίσια των εκδόσεων του θείου του την πολυτελή και μνημειώδη σειρά "La Pléïade". 'Ηταν ο μοιραίος οδηγός τη νύχτα του δυστυχήματος. Στα συντρίμμια της Facel Vega, του αυτοκινήτου του Albert Camus, βρέθηκαν νεκροί και οι δύο φίλοι.

 Οι Δίκαιοι του Albert Camus στο Knot, σε σκηνοθεσία Σάββα Στρούμπου (2011). Lo straniero (Ο Ξένος, 1967), ταινία του ιταλού σκηνοθέτη Luchino Visconti, με τους Marcello Mastroianni και Anna Karina. Lo straniero. 'Ενα ταξίδι του Albert Camus στη Λέσβο, όπως το διηγήθηκε η Λητώ Κατακουζηνού. Αναδημοσίευση από το άρθρο του Αντώνη Χιώτη στο σάιτ Σίγρι - Λέσβος. Η φωτογραφία δεξιά, είναι από διακοπές στην Ελλάδα του Albert Camus με τον φίλο του Michel Gallimard, τον ανηψιό του Gaston Gallimard, ιδρυτή του φημισμένου γαλλικού εκδοτικού οίκου Gallimard. Ο Michel Gallimard διηύθηνε στα πλαίσια των εκδόσεων του θείου του την πολυτελή και μνημειώδη σειρά "La Pléïade". 'Ηταν ο μοιραίος οδηγός τη νύχτα του δυστυχήματος. Στα συντρίμμια της Facel Vega, του αυτοκινήτου του Albert Camus, βρέθηκαν νεκροί και οι δύο φίλοι.

Πηγή: www.lifo.gr