«Επαναστατώ, άρα υπάρχουμε» επιβεβαιώνει ο Αλμπέρ Καμύ. Η εξέγερση είναι ο μόνος τρόπος για να ξεπεράσουμε το παράλογο. Αλλά το αληθινό θέμα του «Επαναστατημένου ανθρώπου» είναι τα ερωτήματα που θέτει το διεισδυτικό πνεύμα του Καμύ: Πώς ο άνθρωπος, στο όνομα της εξέγερσης, συμβιβάστηκε με το έγκλημα; Πώς η εξέγερση κατέληξε στα αυταρχικά κράτη του 20ου αιώνα που αντιγράφουν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης; Πώς η ανθρώπινη περηφάνια αλλαξοδρόμησε;
Ο «Επαναστατημένος άνθρωπος» είχε ευθύς εξαρχής τεράστιο αντίκτυπο, προκάλεσε όμως και πολλές αντιδράσεις από διάφορες πλευρές: κομουνιστές, σουρεαλιστές, υπαρξιστές, χριστιανούς… Οι σύγχρονοι του Καμύ δεν ήταν αρκετά ώριμοι για να παραδεχτούν αλήθειες που επιβλήθηκαν τα κατοπινά χρόνια, καθιστώντας τον «Επαναστατημένο άνθρωπο» έργο επίκαιρο όσο ποτέ άλλοτε.
«…Το επαναστατικό πνεύμα στην Ευρώπη μπορεί επίσης, για πρώτη και τελευταία φορά, να στοχαστεί πάνω στις αρχές του, ν’ αναρωτηθεί ποια παρέκκλιση το οδηγεί στον χαμό της τρομοκρατίας και του πολέμου, και να ξαναβρεί, μαζί με τις αιτίες της εξέγερσής του, την πίστη του σε τούτες τις αρχές».
«Ένα από τα σπουδαιότερα μανιφέστα ανθρωπισμού»
(«The Times»)
• Ο Πολωνός φιλόσοφος Σίγκμουντ Μπάουμαν για τον Αλμπέρ Καμύ:
Πριν από μερικά χρόνια ζήτησαν από τον Πολωνό φιλόσοφο Σίγκμουντ Μπάουμαν να συμπυκνώσει τη σκέψη του σε μια παράγραφο. Κι εκείνος δεν μπόρεσε να βρει καλύτερη απάντηση από την εξής ρήση του Καμύ: “Υπάρχει η ομορφιά και υπάρχουν οι ταπεινωμένοι. Οσες κι αν είναι οι δυσκολίες του εγχειρήματος, δεν θα ήθελα να προδώσω ποτέ ούτε τη μία ούτε τους άλλους”. Πολλοί συγγραφείς συνταγών της ανθρώπινης ευτυχίας, πιο ριζοσπάστες και πιο αλαζόνες, θα θεωρούσαν πως αυτή η δήλωση αποτελεί σκανδαλώδη προτροπή για παιχνίδι σε διπλό ταμπλό. Λάθος, απαντά ο Μπάουμαν στον Νουβέλ Ομπζερβάτερ.
Ο Καμύ απέδειξε, χωρίς καμιά αμφιβολία, ότι το “να διαλέγεις το στρατόπεδό σου” θυσιάζοντας το ένα καθήκον για να εκπληρώσεις (υποτίθεται) καλύτερα το άλλο καταλήγει στην ακύρωση και των δύο. Ο συγγραφέας του “Ξένου” και της “Πανούκλας” δήλωνε ότι βρίσκεται “ανάμεσα στη φτώχεια και τον ήλιο”. Οπως έλεγε, “η φτώχεια μ’ εμπόδισε να πιστέψω ότι όλα είναι καλά κάτω από τον ήλιο και εντός της ιστορίας. Ο ήλιος μ’ έμαθε ότι η ιστορία δεν είναι το παν”.
Για τον Καμύ, η ελευθερία χωρίς δικαιοσύνη είναι η αγριότητα του πιο ισχυρού, ο θρίαμβος του φιλελευθερισμού, ο νόμος των συμμοριών, των φυλών και των μαφιών. Η δικαιοσύνη χωρίς ελευθερία είναι η βασιλεία των στρατοπέδων συγκέντρωσης, των συρματοπλεγμάτων και των φυλακών. Ο Καμύ ήθελε μια ελεύθερη οικονομία σε μια δίκαιη κοινωνία.
Η ανθρώπινη ελευθερία, υπογράμμιζε ο Καμύ, “δεν προσφέρει παρά μια ευκαιρία να γίνουμε καλύτεροι” και ο μόνος τρόπος να αντιμετωπίζουμε έναν κόσμο χωρίς ελευθερία είναι να γίνουμε τόσο απόλυτα ελεύθεροι, ώστε η ίδια η ύπαρξή μας να αποτελεί μια πράξη εξέγερσης. Η μοίρα του ανθρώπου βρίσκεται ανάμεσα στη φιγούρα του Σίσυφου και σ’ εκείνη του Προμηθέα. Αυτές τις δύο φιγούρες προσπάθησε, επίμονα αλλά μάταια, να συμφιλιώσει ο Καμύ. Ο Προμηθέας, ο ήρωας του “Εξεγερμένου ανθρώπου”, επιλέγει να ζήσει μια ζωή για τους άλλους, να εξεγερθεί κατά της δυστυχίας τους, θεωρώντας πως η εξέγερση αυτή αποτελεί τη λύση στον παραλογισμό της ανθρώπινης κατάστασης που οδήγησε τον Σίσυφο στην αυτοκτονία. Σ’ αυτή τη σύνθεση που επιχειρεί ο Καμύ ανάμεσα στον Προμηθέα και τον Σίσυφο, η άρνηση γίνεται μια πράξη κατάφασης: “Εξεγείρομαι, άρα υπάρχουμε”.
• Αποφθέγματα του Αλμπέρ Καμύ:
– Κανείς δεν συνειδητοποιεί ότι μερικοί άνθρωποι καταναλώνουν τεράστια ενέργεια, απλώς και μόνο για να φαίνονται φυσιολογικοί.
– Γνωρίζουμε μόνο ένα καθήκον και αυτό είναι να αγαπάμε.
-Το να μη σ’ αγαπούν είναι μια κακοτυχία
Αλλά αν δεν αγαπάς εσύ είναι συμφορά.
– Αν υπάρχει μια αμαρτία απέναντι στη ζωή, αυτή δεν είναι τόσο η απελπισία, όσο το να ελπίζει κανείς σε μια άλλη ζωή και να διαφεύγει από το μεγαλείο αυτής της ζωής.
–Από τη στιγμή που όλοι θα πεθάνουμε, είναι προφανές ότι το πού και το πότε δεν έχουν καμιά σημασία.
– Μην περπατάς μπροστά μου, μπορεί να μην σε ακολουθήσω. Μην περπατάς πίσω μου, μπορεί να μην σε οδηγήσω. Περπάτησε δίπλα μου και γίνε φίλος μου.
– Μην περιμένετε την ημέρα της Κρίσης. Είναι κάθε μέρα.
– Μου έχει μείνει λίγος χρόνος και δεν θα ήθελα να τον σπαταλήσω στο Θεό.
• Αλμπέρ Καμύ: «Η πανούκλα» (μικρό απόσπασμα):
«[…] Οι δυστυχίες, στην πραγματικότητα, είναι μια κοινή υπόθεση, αλλά δύσκολα τις πιστεύει κανείς όταν του πέσουν στο κεφάλι. Υπήρξαν στον κόσμο τόσες πανούκλες όσοι και οι πόλεμοι. Και παρ’ όλα αυτά οι πανούκλες και οι πόλεμοι πάντα βρίσκουν τους ανθρώπους το ίδιο απροετοίμαστους. Ο γιατρός Ριέ ήταν απροετοίμαστος, όπως και οι συμπολίτες μας και έτσι πρέπει να καταλάβουμε τους δισταγμούς τους. Και μ’ αυτόν τον τρόπο επίσης πρέπει να καταλάβουμε ότι μοιράστηκε ανάμεσα στην ανησυχία και την εμπιστοσύνη. Όταν ξεσπάει ένας πόλεμος, οι άνθρωποι λένε: “Δε θα διαρκέσει πολύ, είναι πολύ ανόητο”. Κι αναμφίβολα ένας πόλεμος είναι σίγουρα πολύ ανόητος, αλλά αυτό δεν τον εμποδίζει να διαρκέσει. Η ανοησία επιμένει πάντα και θα μπορούσε κανείς να το διακρίνει αν δε σκεφτόταν μόνο τον εαυτό του. Απ’ αυτήν την άποψη οι συμπολίτες μας ήταν σαν όλο τον κόσμο, σκέφτονταν τους εαυτούς τους και για να το πούμε κι αλλιώς ήταν ανθρωπιστές: δεν πίστευαν στις δυστυχίες.
Η δυστυχία δεν είναι στα μέτρα του ανθρώπου, επομένως λέμε ότι η δυστυχία δεν είναι πραγματική, είναι ένα κακό όνειρο που θα περάσει. Αλλά δεν περνάει πάντα και από κακό όνειρο σε κακό όνειρο, είναι οι άνθρωποι που περνάνε και πρώτα πρώτα οι ανθρωπιστές, γιατί δεν πήραν τις προφυλάξεις τους. Οι συμπολίτες μας δεν ήταν πιο ένοχοι από άλλους, ξεχνούσαν να είναι μετριόφρονες, αυτό είναι όλο και σκέφτονταν ότι όλα είναι ακόμη δυνατά για αυτούς -πράγμα που σήμαινε ότι οι δυστυχίες είναι αδύναμες. Συνέχιζαν να κάνουν επιχειρήσεις, να ετοιμάζουν ταξίδια, και να έχουν γνώμες. Πώς θα μπορούσαν να σκεφτούν την πανούκλα, που καταργεί το μέλλον, τις μετακινήσεις, τις συζητήσεις; Θεωρούσαν τους εαυτούς τους ελεύθερους και κανένας δε θα είναι ποτέ ελεύθερος, όσο υπάρχουν δυστυχίες».
___________________
